24/05/2002 RADİKAL GAZETESİ
MASALLARLA ŞAH MAT
ÇOCUKLAR İÇİN MASALLARLA SATRANÇ ‘HAYATTA KARŞILAŞABİLECEKLERİ ÇEŞİTLİ DURUMLARDA, ÇOCUKLARIN BİR KAÇ HAMLE ÖTESİNİ DÜŞÜNEBİLME BECERİSİNİ GELİŞTİRİYOR.
FATİH ERDOĞAN
—————————
Bir kaç hamle sonrasını düşünerek yaşamanın pek Akdenizlilere özgü bir şey olmadığını işleyen edebi yapıtlar ve filmlerden ilk aklıma gelenlerden biri ‘Zorba’. Yarın için plan yapmamak, hele hele büyük bir deprem bekleyen İstanbullular için ciddi ciddi gündeme alınmaya aday bir tutum olma yolunda. Geride kalan depremin insanlar ve özellikle çocuklar üzerindeki maddi olmayan etkilerini uzmanlar gidermek için çabalayadursunlar, geleceklerini planlamaya başlayan gençler ve öteki yetişkinler beklemekte olduğumuz sarsıntıyı karşılamaya acaba ne kadar hazırlar? Evini güçlendirecek ya da daha güvenli gördükleri yerlere taşınacak gücü olanlar bir yana, bunu zaten asla yapamayacak çaresizlikte olanlar da öteki yana, işin birde öyle bir yanı var ki, buna bir kaç hamle ötesini düşünerek davranabilme yeteneği adını verelim. Trafikten bir örnek: sağda yalnızca özel durumlarda kullanılmak üzere ayrılmış olan şeridi kurnazca sırıtarak kullanan ‘akıllı ‘şoför, bu hamlesiyle biraz sonra trafiği sıkıştıracağını görmüyor. Ya da öndeki aracın şoförüne kızdığı için levyeyi kapıp dışarı fırlayan taksi şoförü, bu hamlesinin kendi aleyhine sonuçlanabileceğini, örneğin öndeki şoförün onu daha büyük bir levyeyle, hatta bir bıçak ya da bir tabancayla karşılayabileceğini görmüyor. Bu tür örneklerin varoluş nedenleri veya sonuçları ayrı. Bu, birkaç hamle ötesini düşünme yeteneğinden ( veya becerisinden ) yoksunluğun da örneği.
HER DURUM İÇİN BİR MASAL
Küçük yaştan itibaren çocukların edebiyatla karşılaştırılmaları gerektiğini biraz da bunun için önemli buluyoruz. Hayatta karşılaşabilecekleri çeşitli durumlarda kullanabilecekleri bir takım davranış kalıpları yardımıyla kendilerini kumanda etmeyi daha kolay öğrenebilirler. Ancak işin bir de biraz teknik kalan bir yönü var. Birkaç hamle ötesini düşünebilme beceresi belki çocuktan çocuğa değişen düzeyleri olan bir beceridir, ancak her beceri gibi bu beceri de bilinçli bir çabayla pekâlâ geliştirilebilir. Ve böylece bir adım sonrasını hesap edemeyen bireysel (veya toplumsal ) yıkıcı davranışların sayısı da azaltılabilir. Satranç bizde çok yaygın değil. Değindiğimiz örnekler açısından bakınca bu pek şaşırtıcı da değil, çünkü satranç bir kaç hamle ötesini hesap etme pratiğini geliştiren, dernekleri, federasyonları, turnuvaları, tutkunları ve tabii ki bir çok yayını olan bir oyun. Ozan Çapan ‘Çocuklar İçin Masallarla Satranç ‘oyununda çok akıllıca bir girişimde bulunmuş. Satranç oyununu, oyuncuların hamle biçimlerini de tek tek açıklayarak anlatmış, ama anlatırken her durum için birer masal uydurmuş. Örneğin her yöne hareket etme yetkisine sahip olan Şah ancak tek kare ilerleyebiliyor, çünkü: “Satranç oyunun kurallarını düzenlemeye karar veren şahlar, masalarından hiç kalkmadan günlerce bu iş için çalışmaya başlamışlar. Kimlere ne görev vereceklerini, uzun uzun düşünmüşler. Ama hiç hareket etmeden sürekli yemek yedikleri için farkında olmadan göbekleri kocaman olmaya başlamış. Bu şahlarımız o kadar oburlaşmış ki, göbekleri kocaman olmuş
ve kendi hareketlerini de bulmuşlar. Yani satranç oyunundaki şahlarımız bu kadar ağırlıklarıyla ve koca göbekleriyle zıplayamayacaklarını düşünerek yavaş hareket etmeye karar vermişler.” Kitap öncelikle satranç tahtasının tanıtımıyla başlıyor. Buraya ‘Satranç Ülkesi’ deniyor. Bu ülkede 64 tane ev var. Yarısı ‘Orman evleri ‘, öteki yarısı da ‘ Buz evleri ‘. Daha sonra taşların tanıtımı ve satrancın kurallarına yer verilmiş. Kitabın tamamında renkli resimler kullanılmış. Masal bölümleri ve metindeki farklı işlevli satırlar ayrı renklerde basılmış. Çocuğunuz satranç biliyorsa da, öğrenmek istiyorsa da edinmekten hoşlanacağınız bir kitap.